Kıdem tazminatı; 4857 sayılı İş Kanuna tâbi olan işçilerin İş Kanunu'nun geçici 6. maddesi uyarınca halen yürürlükte bulunan 1475 sayılı mülga İş Kanunu’nun 14. maddesi hükümlerinde düzenlenen; işçinin İş Kanunu’nda öngörülen asgari çalışma süresinin doldurulması ve İş Kanunu’nda öngörülen nedenlerden biriyle iş akdinin sona ermesi halinde işçinin çalıştığı hizmet süresiyle (kıdemiyle) ve ücretiyle orantılı olarak işverenin ödemekle yükümlü olduğu bir tazminat çeşididir.
Diğer bir deyişle 4857 sayılı İş kanununda bahsi geçen ve iş akdinin;
- İşçi tarafından haklı neden ile feshedildiği durumlarda,
- İşveren tarafından haksız nedenle feshedilmesi durumlarında işçi tarafından talep edilebilecek bir tazminat türüdür.
Kıdem tazminatını kimler talep edebilir?
Kıdem tazminatını talep edebilmek için öncelikle bir takım hususların gerçekleşmiş olması şarttır. Buna göre yukarıda bahsettiğimiz iş sözleşmesinin işçinin haklı nedenle feshi/işverenin haksız nedenle feshetmesi gerekmektedir.
İş kanuna tabi olarak çalışan işçiler talep edebilir. İşverenin emir ve talimatları doğrultusunda ücret karşılığında iş görme borcu altında olan İş Kanuna tabi kişiler tarafından talep edilebilir.
Kıdem tazminatı talep edebilmek için ne kadar süre çalışılması gerekir?
İş hukuku mevzuatına göre bir (1) yıl kesintisiz çalışan işçiler kıdem tazminatına hak kazanır. Bu süre her ne kadar 1 yıl olarak yasa ile sabit olsa da bu sürenin dolmasına çok yakın zamanlarda dürüstlük kuralına aykırı biçimde sözleşmesi feshedilen bir işçi de 1 yılı doldurmuş olmasa dahi kıdem tazminatına hak kazanır konu ile ilgili Yargıtay ilamı;
Y.9.H.D. E. 2010/39366 K. 2013/2074 T. 21.01.2013
“Belirsiz süreli iş sözleşmesinin taraflarca ihbar öneli tanınmak suretiyle ya da ihbar tazminatı ödenerek her zaman feshi mümkün ise de, bu hakkın da her hak gibi Medenî Kanun’un 2’nci maddesi uyarınca dürüstlük ve objektif iyi niyet kurallarına uygun biçimde kullanılması gerekir. Aksi takdirde fesih hakkının kötüye kullanılmış olduğundan söz edilir. Fesih hakkını kötüye kullanan işveren, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 17’nci maddesi uyarınca, bildirim sürelerine ait ücretin üç katı tutarında tazminat ödemek zorundadır. Bahsi geçen tazminata uygulamada kötü niyet tazminatı denilmektedir
Bir yıllık süreye dahil olmayan bu yönüyle özellik gösteren durumlar mevcuttur. Buna göre iş akdinin askıda olduğu , tutukluluk ve hükümlülük süreleri, grev ve lokavt da geçen süreler; tek seferde ihbar süresini altı hafta aşan istirahat raporu süresi ,çıraklık süresi, tutukluluk ve hükümlülük süresi, ücretsiz izin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Deneme süresi içinde çalışma ise kıdem hesabında dikkate alınır.
Her ne kadar ilgili iş hukuku mevzuatı kıdem tazminatına hak kazanabilmek için bir yıl gibi bir süre öngördüyse de işveren ve işçi sözleşmesinde bu süreyi bir yıldan daha kısa bir süre olarak belirleyebilir.
Emekli olmak kıdem tazminatı talep etmeye engel midir?
Emeklilik sebebiyle kıdem tazminatına hak kazanılabilmesi için yasada öngörülmüş olan birtakım şartlar sağlanmalıdır. Bu doğrultuda, yasa hükmünden yararlanmak isteyen işçinin bu hakkı kullanmak istediğini ihbar önel sürelerine uygun olarak önceden işverene bildirilmesi ve emekliliğe hak kazanılmış olduğuna dair SGK’ nın ilgili biriminden alınacak belgenin işverene ibrazı gereklidir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus işe başlama tarihinin 08/09/1999 tarihinde önce olup olmamasıdır. Emeklilik sebebi ile tazminat talep edecek işçilerin çalışma yılı ve prim günleri hesabında bu tarih önem arz etmektedir. Nitekim 08/09/1999 tarihinden önce işe başlayan işçiler 15 yıl 3600 prim gününü doldurdukları takdirde kıdem tazminatına hak kazanacak iken bu tarihten sonra işe başlayanların 25 yıl ve 4500 prim günü doldurması gerekmektedir.
Evlenen kadın işçilerin kıdem tazminatı
Anayasa md 10’un yorumlanmasının bir neticesi olarak iş mevzuatında sadece kadınlara tanınan bir hak talebi olan; evlenen kadının evlenme sebebi ile istifası neticesinde istifasını takip eden bir yıl içinde işverenden kıdem tazminatını talep edebilir. Dikkat edilmesi gereken husus evlenme sebebi ile istifa eden kadın işçi kıdem tazminatına ait yukarıda anlattığımız şartları sağlamış olması gerekmektedir.
İşçinin ölümü halinde kıdem tazminatı
İşçi kendi davranışları sebebi ile ölmediyse ve bu davranışlar suç teşkil etmiyorsa; ölen işçinin yasal mirasçıları da kıdem tazminatı talebinde bulunabilir.
Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
İlgili mevzuat ve Yargıtay içtihatları işçiye ödenecek kıdem tazminatının brüt ücret üzerinden hesaplanması gerektiğini göstermektedir. Yıl içerisinde süreklilik arz eden değeri para ile ölçülebilen ödemeler(prim, ikramiye ,özel sigorta primi, yakacak yardımı vs.) ücrete eklenir. Kıdem tazminatı brüt ücret esas alınarak işçinin çalışma süresi göz önünde bulunarak hesaplanır. Çalışılan yıllar, aylar ve günler ayrı ayrı hesaplanır ve toplamında işçinin kıdem tazminatı ortaya çıkar. Örneğin 5 yıl 6 ay 20 gün çalışan bir işçinin çalıştığı son aya ait brüt ücreti 4000 TL olsun. Buna göre;
Yıl için:5*4000=20.000 TL
Ay için:(6/12)*4000=2.000 TL
Gün için:(20/365)*4000=219,17 TL olarak hesaplanır ve toplamı bize talep edilecek kıdem tazminatını verir. Toplam değerden ise binde 7,59 oranında damga vergisi kesilir. Kıdem tazminatı işçi/işveren ilişkilerinde sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Kıdem tazminatına hak kazanıp/kazanmama, talep etme ve en önemlisi herhangi bir hak kaybına uğramamak adına alanında uzman ekibimiz ile iletişime geçebilirsiniz.